دستگاه جوجه کشی شترمرغ مشخصه هایی ویژه و خاص دارد. اما عملیات جوجه کشی شترمرغ بسیار پر ماجرا تر از دستگاه خاص شترمرغ می باشد.

جوجه کشی شترمرغ مانند سایر طیور نیاز به تامین و کنترل ۴ عامل اصلی جوجه کشی یعنی دما ، رطوبت، اکسیژن و گردش تخم ها دارد.

اما تفاوت های جوجه کشی شترمرغ با سایر پرندگان در چیست؟

۱-  دمای دستگاه جوجه کشی شترمرغ

در انواع پرندگان گرچه مقادیر دما و رطوبت تفاوت هایی با هم دارند. ولی میزان این مقادیر بسیار به هم نزدیک بوده. حتی در بسیاری از دستگاه های خانگی می توان با تنظیم میانگین دمای مورد نیاز چندین نوع پرنده مثلا (بوقلمون، غاز و بلدرچین) را با هم در یک دستگاه، جوجه کشی کرد. جوجه کشی شترمرغ با سایر پرندگان به طورهمزمان و یا در یک دستگاه امکان پذیر نیست.

اختلاف زیاد دمای مورد نیاز برای جوجه کشی شترمرغ نسبت به سایر پرندگان دلیل این حرف ما می باشد. دمای مورد نیاز تخم شترمرغ در دوران ستر ۲/۳۶ و در دوران هچر ۳۷ درجه سانتی گراد می باشد.

تفاوت دما در جوجه کشی شترمرغ با سایر پرندگان حدود یک درجه می باشد. اما این مهمترین عامل تفاوت جوجه کشی شترمرغ با سایر پرندگان نیست.

۲- رطوبت در دستگاه جوجه کشی شترمرغ

رطوبت مهمترین عامل در جوجه کشی شترمرغ می باشد. دستگاه های جوجه کشی شترمرغ بر خلاف دستگاه های معمولی نیاز کمتری به تولید رطوبت برای دوره جوجه کشی دارند. در بسیاری از مواقع در جوجه کشی شترمرغ نیاز به رطوبت گیری از دستگاه جوجه کشی شترمرغ داریم.

تخم شترمرغ دارای پوسته ای بسیار سخت و ضخیم بوده. این امر موجب شده تا در طول دوره جوجه کشی آب داخل تخم به سختی تبخیر شود. لذا در طول دوره جوجه کشی شترمرغ نیازی به تامین رطوبت بالا برای دستگاه جوجه کشی شترمرغ نمی باشد. حتی در مناطقی که میزان رطوبت محیط بالا می باشد، لازم است تا رطوبت محیط و یا داخل دستگاه را به روش های مختلف کاهش داد.

رطوبت واقعی دستگاه جوجه کشی شترمرغ را چگونه محاسبه کنیم؟

برای این کار لازم است تا هر تخم شترمرغ شماره گذاری شده. در ابتدای جوجه کشی وزن شده و در یک برگه مخصوص خود، مشخصات آن نوشته شود. در طول دوره هر یک هفته یک بار وزن کشی و کندلینگ مجدد انجام شود.

معمولا برای شروع کار رطوبت دستگاه جوجه کشی روی عدد ۲۵ درصد تنظیم می شود. اگر شرایط داخل دستگاه جوجه کشی ایده‌آل باشد هر تخم شترمرغ باید در طول یک هفته حدود دو الی دو و نیم درصد از وزن خود را از دست داده باشد. اگر بعد از یک هفته مقدار کاهش وزن بیش از این باشد نشانگر کمبود رطوبت داخل دستگاه می باشد. برای حل این مشکل کافیست تا حدود ۳ الی ۵ درصد رطوبت را افزایش دهیم تا هفته بعد نتیجه کاهش وزن را مشاهده کنیم.

اگر بعد از یک هفته مقدار کاهش وزن کمتر از دو درصد باشد بیانگر رطوبت زیاد دستگاه است. رطوبت بالا مانع تبخیر آب داخل تخم می باشد. حال باید رطوبت را بین ۳ تا ۵ درصد کاهش دهیم تا در هفته بعد نتیجه را ببینیم.

برای افزایش رطوبت داخل دستگاه معمولاً از بخارسازهای التراسونیک استفاده می نمایند. اما برای کاهش رطوبت داخل دستگاه نیاز به سیستم های پیشرفته و گران قیمت خشک کننده هوا می باشد. که کمتر دستگاهی مجهز به این سیستم ها می باشد.

از آنجا که محل استقرار دستگاه جوجه کشی نیاز به دما و رطوبت معینی دارد معمولاً از دستگاه اسپیلت یا کولر های گازی برای اتاق محل نصب دستگاه استفاده می گردد. بهترین و معمول ترین روش با صرفه برای کاهش رطوبت محیط اطراف و داخل ماشین استفاده از حالت رطوبت گیر کولر های گازی می باشد

۳- اکسیژن دستگاه جوجه کشی شترمرغ

جنین شترمرغ نیاز به اکسیژن بالا مخصوصا در هفته ی آخر جوجه کشی دارد. پوسته سخت می تواند این امر را دشوارتر نماید.

با افزایش مقدار رطوبت دستگاه جوجه کشی شترمرغ به میزان حدود ۵ تا ۱۰ درصد به نرم شدن پوسته کمک کرده و هچ موفق تری را بدست می آورید. اما آنچه که یک دستگاه مخصوص شترمرغ باید برای تامین اکسیژن داشته باشد سیستم اتوماتیک هواگیری دستگاه براساس تایم های مشخص است. باید در زمان ورود به حالت هچر این مقادیر هوا رسانی افزایش پیدا کنند.

۴- راک دستگاه جوجه کشی شترمرغ و گردش تخم شترمرغ:

استفاده از راک های مستحکم و قوی از جنس گالوانیزه و موتورهای گیربکس دار با قدرت تحمل وزن تخم های بارگیری شده برای دستگاه ضروری می باشد. استفاده از راک های به اصطلاح دستگاه مرغی برای جوجه کشی شترمرغ امری کاملا اشتباه و غیر استاندارد می باشد.

تخم شترمرغ حداقل هر یک ساعت یک بار باید تغییر وضعیت داشته باشد. حداقل میزان زاویه چرخش باید بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ درجه باشد. زاویه ۱۸۰ درجه می تواند به بالا رفتن کیفیت جوجه های هچ شده کمک زیادی نماید.

در طول سالیان گذشته در ایران دستگاه های زیادی برای شترمرغ به بازار عرضه شده. عمده تفاوت این دستگاه ها با دستگاه های معمولی فقط در فاصله طبقات بوده. هرچند میزان هچ شترمرغ در این دستگاه ها کمتر از حد متعارف می باشد. ولیکن به علت قیمت بسیار پایین تر از دستگاه های خارجی جایگاه ویژه ای در بین هواداران جوجه کشی شترمرغ دارد.

گاها دیده شده در دستگاه های خانگی با تغییراتی در راک دستگاه و تنظیمات مربوط به شترمرغ تا ۴ تخم شترمرغ را جوجه کشی کرده اند. می تواند برای اعضای یک خانواده بسیار جذاب و مفرح باشد و یا برای انجام یک پروژه دانشجویی مفید واقع شود. ولی توصیه میکنیم برای فعالیت های صنعتی از دستگاه های حرفه ای شترمرغ استفاده کنید.

زمان خروج از تخم در تمامی جوجه شترمرغ ها یکسان نیست. دو عامل اساسی یعنی کیفیت تخم شترمرغ و محیط جوجه کشی شترمرغ در رشد و سلامت جوجه شترمرغ اهمیت بسزایی دارند. شماره‌گذاری (درجه بندی) جوجه شترمرغ ها متناسب با شکل و اندازه آن ها برای خارج کردنشان از دستگاه جوجه کشی شترمرغ به طور معناداری بقاء پرندگان را در دو الی سه هفته اول پس از خروج از تخم بهبود می‌دهد. تلفات جوجه شترمرغ ها امری اجتناب ناپذیر است که خود نتیجه ای از وجود جوجه هایی با کیفیت پایین در این مرحله است و اگر چه نگهداری (رسیدگی) ویژه به برخی از آن ها کمک می کند، اما در کل، تلفات به علت تعداد زیاد جوجه های بی کیفیت افزایش می یابد.

به عنوان مثال: ۱۰۰ جوجه از تخم خارج می شوند که ۸۰ قطعه به عنوان جوجه شترمرغ های درجه اول و ۲۰ قطعه به عنوان درجه دوم در نظر گرفته می شوند. اگر تا ۱۴

 روز اول پس از خروج از تخم  ۱۵ قطعه از آن ها بمیرد کل تلفات ۱۵ درصد است. حال اگر ۱۲ تا از جوجه هایی که مرده اند درجه دوم باشند، درصد تلفات جوجه های درجه اول تنها ۳.۷۵ درصد است و ۶۰ درصد از تلفات متعلق به جوجه شترمرغ های درجه دوم است.

جوجه شترمرغ سالم

از تخم هایی که بهترین کیفیت را دارند و تحت شرایط مناسب جوجه کشی شده اند بهترین پرندگان ( پرنده سالم ) به دست می آید. از مشخصات جوجه شترمرغ هایی که درجه کیفی بالاتری دارند این است که هوشیار تر هستند و پرهای آن ها درخشان تر است و به سرعت روی پاهایشان (که درست زیر بدنشان قرار گرفته است) می نشینند. پوست این جوجه های چاق شل و آزاد نیست و استخوان هایشان به وضوح بیرون زده است و هیچ علامتی از ادم نشان نمی‌دهند. زیر جوجه ها باید تمیز و خشک باشد.

جوجه شترمرغ

نظافت جوجه شترمرغ ها

ناف جوجه شترمرغ ها باید بسته شده و اطراف آن عاری از آلودگی باشد. کیسه زرده یا رگ های خونی نیز نباید از ناف بیرون زده باشد. همچنین جوجه ها باید فاقد هرگونه عضو غیر طبیعی باشند.

جوجه شترمرغ

در حالت معمول، جوجه ها نباید علامتی از آسیب مانند له له زدن (Panting) یا مشکلات تنفسی را نشان دهند.

 در زیر شکم برخی از جوجه شترمرغ ها مقداری آلبومین چسبیده است که در این حالت این جوجه ها درجه کیفی پایین تری دارند، اما شاید قدرت زیست پذیری آن ها همانند جوجه هایی باشد که درجه کیفی بالا دارند. جوجه هایی که ناف آن ها دچار عفونت و آلودگی باشد و یا ادم شدید داشته باشند، اغلب قادر به صاف نشستن نیستند و برای جلوگیری از باز شدن پاها نیاز به کمک دارند. در این صورت تمامی آن ها از جزء جوجه هایی با درجه کیفی پایین طبقه بندی می‌شوند.

پرورش جوجه شترمرغ

جوجه شترمرغ هایی که درجه کیفی پایینی دارند برای پروار بندی مناسب نیستند. هرچند، در حال حاضر جوجه هایی که درجه کیفی پایین هم دارند با دیگر جوجه ها نگهداری می‌شوند که البته با توجه بیشتر و زیر نظر گرفتن این جوجه ها شاید درجه کیفی آن ها نیز افزایش یابد و جزء پرندگان خوب گله گردند.

اگر جوجه شترمرغ های جوان (۵روز یا بیشتر) تحت شرایط نامطلوب و در تراکم بالا جابجا شوند، به طور مشخصی بر کیفیت آن ها تاثیر می گذارد. طی مسافت های طولانی در حرارت های بالا ۳۲ درجه سانتی گراد بدون دسترسی داشتن به آب و خوراک برای رساندن جوجه ها به محل پرورش، سبب دهیراته شدن و کاهش وزن جوجه ها گشته و در نتیجه پرندگانی با درجه کیفی پایین خواهیم داشت. نگهداری جوجه ها در درجه حرارت پایین ۲۷ درجه سانتی گراد نیز به سلامت آن ها آسیب می‌رساند، اما بزرگترین مشکل گرمای بیش از حد است. اگر طول مدت انتقال جوجه ها از مزرعه به محل پرورش شترمرغ ها بیش از ۴ ساعت باشد، باید بلافاصله پس از رسیدن به محل پرورش به آب تازه دسترسی داشته باشد و محیط پرورش نیز درجه حرارت مطلوب یعنی ۳۰ درجه سانتی گراد را برای جوجه ها فراهم کند.

جوجه کشی بوقلمون با تهیه تخم نطفه دار مناسب آغاز می شود . از آن جا که بوقلمون ها سنگین وزن هستند میزان جفت گیری ناموفق در این پرنده زیاد می باشد و در نتیجه میزان تخم های بی نطفه درجوجه کشی بوقلمون زیاد مشاهده می شود . لذا لازم است در برخی نژاد های سنگین بوقلمون از عمل تلقیح مصنوعی استفاده شود .

شیوه نگهداری و حمل و نقل تخم نطفه دار بوقلمون تاثیر زیادی بر بالا رفتن درصد هچ بوقلمون ها دارد . رعایت این اصول برای تمامی پرندگان یکسان بوده و می توانید شرایط لازم نگهداری تخم نطفه دار را از اینجا ببینید .

مهم ترین عامل جهت بدست آوردن بهترین نتیجه در جریان جوجه کشی بوقلمون ، تامین درجه حرارت مناسب جهت رشد جنین می باشد . علاوه بر رطوبت ، تهویه و چرخش هوا در دستگاه جوجه کشیبوقلمون از موارد مهمی هستند که اگر به درستی کنترل نشوند عوارض نامطلوب و جبران ناپذیری بر عملکرد جوجه کشی بوقلمون و پرورش بوقلمون خواهد داشت .

در نهایت تخم ها به تغییرات ناچیز این سه عامل چندان حساس نمی باشد ، ولی یک تغییر جزئی در درجه حرارت قابل تحمل برای جنین و افزایش یا کاهش غیر ضروری آن می تواند تاثیر بسزایی در کاهش قابلیت جوجه درآوری تخم بوقلمون ها داشته باشد .

باید توجه داشت که بهترین دما در جوجه کشی بوقلمون ، میانگین دمای ۳۷/۵ درجه سانتی گراد می باشد . جوجه کشی در دمای بالاتر از ۳۸ درجه و در روزهای ۲۴ ـ ۱۸ کاهش قابل توجه ای در قابلیت جوجه درآوری و افزایش تلفات جنین در پی داشته و نشانه های ویژه ای را از نظر آسیب شناسی از قبیل وارونگی و جابه جا شدگی جنین ، آب آوردن چشم ها ، به وجود خواهد آورد . هم چنین ثابت نگه داشتن دما در حدود ۳۶/۵ درجه باعث تاخیر در جوجه درآوری بوقلمون می شود . درجه حرارت های بیشتر از ۳۷/۵ درجه سانتی گراد ، نسبت به درجه حرارت های کم تر از آن به مراتب اثرات مخرب تری را برجوجه کشی بوقلمون خواهد داشت .

بیشترین کاهش در میزان جوجه کشی بوقلمون هنگامی مشاهده می شود که درجه حرارت زیاد در طول هفته دوم جوجه کشی اعمال شود ، به عبارت دیگر اعمال دمای ۳۸ درجه هنگامی که به مدت ۶ روز و در هفته اول ، سوم و چهارم  جوجه کشی اعمال گردد ، تاثیری بر نتیجه هچ نخواهد داشت .

در جوجه کشی بوقلمون هر هفته دما را تغییر دهید

.اما در هفته دوم جوجه کشی بوقلمون اعمال همین دما ، باعث کاهش در میزان جوجه درآوری می شود . این مسئله نشان دهنده حساسیت ویژه جنین بوقلمون به دماهای بالا به خصوص در هفته دوم جوجه کشی می باشد . بنابر این بهتر است که در جوجه کشی بوقلمون در ابتدای دروه دما را بر روی ۳۸/۵ تنظیم کرده و در روز ششم دما را به ۳۷/۷ درجه تغییر دهیم و پس از پایان روز ۱۴ دما را به ۳۷/۵ تغییر دهیم  و تا روز ۲۵ این دما را حفظ می کنیم .

در روز ۲۵ برای ورود به مرحله هچ لازم است تا دمای دستگاه را به  ۳۷/۲ کاهش دهیم . رطوبت نسبی باید در حدود ۶۰ درصد در ۲۴ روز اول و ۷۰ درصد در ۴ روز آخر باشد . مدت زمان جوجه کشی در بوقلمون ۲۸ روز است . معمولا جوجه ها از روز ۲۷ شروع به نوک زدن و درآمدن از تخم می کنند .

تنظیمات دما و رطوبت جوجه کشی بوقلمون در دستگاه جوجه کشی به شرح زیر می باشد

جوجه کشی شتر مرغ ، غاز ، طاووس  و بوقلمون دارای شرایط خاصی می باشد و لازم است تا با علم وتجربه کافی اقدام به جوجه کشی در مقیاس بالا انجام دهید . با توجه به شرایط خاص مورد نیاز جنین بوقلمون ، لازم است تا از دستگاه های جوجه کشی به گونه ای استفاده شود تا یک مرتبه در دستگاه تخم بوقلمون ها چیده شود و تا روز آخر دیگر تخم بوقلمون جدید وارد دستگاه نشود . لذا دستگاه هایی که هر هفته ورودی جدید دارند مناسب جوجه کشی بوقلمون نمی باشند .

در طول جوجه کشی با انجام عملیات کندلینگ ( نوربینی ) تخم های فاسد و بدون نطفه را از دستگاه جوجه کشی خارج کنید تا گازهای آلوده داخل دستگاه منتشر نشود . این عمل اکسیژن رسانی را در هنگام هچ بهتر می کند .

در هنگام هچ شدن جوجه بوقلمون ها صبر کنید تا تمامی جوجه ها متولد شوند و سپس اقدام به باز کردن درب دستگاه هچر کنید . جوجه ها در هفته اول به دمای ۳۵ درجه  و هفته دوم دمای ۳۲ درجه و هفته سوم دمای ۲۹ درجه و به ترتیب هفته های بعد ۲۶ و ۲۴ درجه نیاز دارند که استفاده از مادر مصنوعی برای گرم کردن جوجه بوقلمون ها توصیه می شود .

امروزه پرورش شتر مرغ که در بیشتر کشور های جهان رایج شده است به صورت یکی از سیستم های زیر به اجرا در می آید:

1-    باز یا غیر متمرکز

2-    نیمه متمرکز یا نیمه بسته

3-    بسته یا متمرکز

انتخاب نوع سیستم بستگی به شرایط محلی به ویژه آب و هوا و فضای قابل دسترس دارد. حتی ممکن است برای استفاده بهینه از کلیه امکانات موجود، هر سه سیستم با هم تلفیق شوند. در هر کدام از سیستم های باز و نیمه تمرکز ممکن است جوجه کشی شترمرغ به صورت طبیعی یا توسط دستگاه جوجه کشی به طور مصنوعی انجام شود.

سیستم باز و یا غیر متمرکز

شترمرغ عاشق فضای باز بوده و ترجیح می دهد که چراگاهش بزرگ باشد. در سیستم باز و یا غیر متمرکز زمین وسیعی در اختیار شترمرغ ها قرار داده می شود (حدود 40 هکتار) و دور آن محصور می گردد.سعی می شود در این سیستم پرندگان را مطابق به محیط طبیعی شان نگهداری نمایند و حداقل تغییرات در زندگی آنها اعمال شود. در این سیستم که از تعداد زیادی شترمرغ تشکیل شده، معمولاً یک شترمرغ ماده حاکم وجود دارد که نقش خود را به شترمرغ های ماده کوچکتر و جفت خود تحمیل می کند. سیستم باز و یا غیر متمرکز دارای مزیت هایی می باشد که عبارتند از:

1-    ناچیز بودن هزینه های نگهداری پرندگان مولد

2-    هزینه جوجه کشی تقریبا صفر است (در صورت استفاده از جوجه کشی طبیعی)

3-    هزینه های سرمایه گذاری این سیستم جزیی است

علی رغم وجود محاسن ذکر شده این سیستم دارای معایبی نیز می باشد که عبارتند از:

1-    کنترل شناسایی پرندگان و جمع آوری تخم ها مشکل است.

2-    نمی توان بر شرایط جفت گیری کنترلی اعمال کرد.

3-    اغلب میزان مرگ و میر جوجه ها بالا است (در جوجه کشی طبیعی)

4-    کنترل و معاینه جوجه غیر ممکن است (در جوجه کشی طبیعی)

5-    جوجه ها اغلب توسط حیوانات دیگر شکار می شوند. (در جوجه کشی طبیعی)

6-     تخم ها ممکن است به دلیل وجود شرایط بد حمل و نقل و باقی ماندن بر روی زمین برای مدت طولانی آسیب دیده و از بین بروند.

از این سیستم معمولا برای پرورش شترمرغ گله های وحشی که دارای ژن ها و خصوصیات با ارزش هستند استفاده می شود.

پرورش شترمرغ در سیستم نیمه متمرکز

در این سیستم به 20 تا 60 هکتار زمین نیاز می باشد. پرندگان در پن هایی با وسعت 8 تا 20 هکتار نگهداری می شوند. معمولا هر گروه از 25 شترمرغ ماده و 15 شترمرغ نر تشکیل شده است. پرندگان می توانند قسمتی از نیاز غذایی خودشان را با چرا در محیط چراگاه بدست آروند. در این سیستم حدود 40 تا 60 درصد غذای مورد نیاز شتر مرغ ها به صورت دستی در اختیار آنها قرار می گیرد. محل های تغذیه بیشتر در نزدیکی حصار ها قرار داده می شود تا از تردد بیش از حد و ایجاد استرس در پرنده جلوگیری شود. محاسن این سیستم عبارتند از :

1-    سرمایه گذاری برای حصار کشی و اقدامات کمتر است

2-    جمع آوری تخم ها به دلیل مشخص بودن لانه ها، از سیستم باز آسان تر است

3-    شترمرغ های ماده ای که دارای تولید بالا هستند با کمی دقت مشخص می شوند.

4-    هزینه تغذیه کاهش می یابد زیرا قسمتی از خوراک از چراگاه بدست می آید.

5-    پرندگان به راحتی می توانند جفت خویش را انتخاب نمایند.

این سیستم معایبی نیز دارد:

1-    تشخیص اینکه کدام نر با مدام ماده جفت گیری کرده مشکل است.

2-    ممکن است یک شترمرغ نر قوی، بیش از سه ماده در اختیار بگیرد که در این صورت تخم های نطفه دار کاهش می یابد.

3-    گرفتن و به دام انداختن شترمرغ ها در این سیستم مشکل است.

4-    ممکن است پرندگان ضعیف به جایگاه تغذیه دسترسی پیدا نکنند.

این سیستم معمولا توسط تولید کنندگان تازه کار یا انهایی که می خواهند هزینه کمتری برای تولید بپردازند انجام می شود.

سیستم متمرکز

با شکسته شدن انحصار پرورش شترمرغ و توسعه آن در سایر کشور ها و به دلیل محدود بودن سطح مراتع و زمین های مناسب این سیستم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. وسعت زمین در این  سیستم بسته به تعداد گروه های مولد و مبلغ سرمایه گذاری از یک تا بیست هکتار متغیر است. معمولا هر گروه مولد از یک شترمرغ نر و یه شترمرغ ماده تشکیل شده است. معایب سیستم متمرکز عبارتند از:

1-    سرمایه گذاری قابل توجهی برای حصار کشی و ایجاد سالن ها مورد نیاز است.

2-    غذا به صورت صنعتی تهیه و در اختیار پرندگان قرار می گیرد که روشی پر هزینه است.

3-    مدت زمان لازم برای آگاهی از نابارور بودن پرنده نر طولانی بوده و ممکن است تخم های بدون نطفه زیادی تولید گردد.

سیستم متمرکز دارای محاسن زیادی نیز می باشد که شامل موارد زیر است:

1-    کنترل پرندگان در جایگاه های کوچک راحت است.

2-    می توان مصرف خوراک روزانه را ثبت و مطابق با نیاز پرندگان کنترل کرد.

3-    جمع آوری تخم ها و ثبت اطلاعات آنها راحت تر است.

4-    می توان پرونده کامل و دقیقی از شتر مرغ هایی که تخم های بارور گذاشته و تعداد بیشتری جوجه تولید کرده اند تهیه نمود.

5-    مهم ترین مزیت در این سیستم این است که می توان پرندگان مولدی که قرار است در آینده مورد استفاده قرار بگیرند را مشخص نمود و از جفت گیری شترمرغ هایی که با هم رابطه خویشاوندی دارند جلوگیری نمود.

همان طور که از بزرگترین پرنده انتظار می رود شتر مرغ تخم را در میان پرندگان موجود در دنیا می گذارد. اگر چه تصور می شود که بزرگترین پرنده بایستی بزرگترین تخم را تولید کند لیکن تخم شتر مرغ کوچکترین تخم نسبت به وزن شتر مرغ بالغ می باشد و تنها 5/11 درصد وزن بدن شتر مرغ می باشد. تخم شتر مرغ 25 برابر وزن متوسط تخم ماکیان اهلی (حدود 60 گرم) است. به طور متوسط تخم شترمرغ 19-177 سانتی متر طول و 15-14 سانتی متر عرض داشته و 1900-1100 گرم وزن دارد.

تخم شترمرغ نقش محوری در توسعه مزارع پرورش شترمرغ دارد. توانایی شترمرغ ماده در تولید تخم نطفه دار جهت تولید جوجه های سالم باعث توسعه جمعیت شتر مرغ در مزارع پرورشی می شود. به طور متوسط طول مدت جوجه کشی تخم شتر مرغ در دستگاه جوجه کشی  42  روز می باشد.

تخم شتر مرغ از قسمت های زیر تشکیل شده است:

1-    نطفه یا صفحه زاینده: تنها عضو زنده تخم می باشد و بر روی زرده قرار گرفته است.

2-    زرده: نقش آن فراهم کردن مواد غذایی لازم برای استفاده جنین در مراحل مختلف رشد و نمو می باشد.

3-    آلبومین سا سفیده: پوشش آبکی اطراف جنین در حال رشد را تشکیل می دهد و مانع از خشک شدن جنین می شود. سفیده خواص ضد میکروبی دارد و از سه لایه تشکیل شده است.

الف) سفیده رقیق

ب) سفیده غلیظ

ج)سفیده رقیق داخلی

4- شالاز یا زرده بند: در وسط تخم و در هر دو طرف زرده، دو قسمت مارپیچی شکل از جنس سفیده غلیظ به نام شالاز یا زرد بند وجود دارد. شالاز، زرده را در وسط تخم نگه می دارد و مانع از حرکت زرده به سمت پوسته آهکی و چسبیدن به آن و در نتیجه از بین رفتن نطفه یا جسم رویان می شود.

پوسته تخم شترمرغ

پوسته از سه قسمت تشکیل شده است: غشاها، پوسته آهکی، کوتیکول

رنگ پوسته اهکی تخم بین سفیده و زرد مایل به سفید متفاوت بوده و شبیه ظروف پینی براق است که از خلل و فرج پوشیده شده است. پوسته تخم شتر مرغ تمامی عناصر در پوسته تخم مرغ را دارا می باشد و 2 تا 3 میلی متر قطر داشته  و از استحکام بالایی برخوردار است. به طوری که یک انسان می تواند بر روی آن بایستند بدون انکه به پوسته آسیبی برسد.

قطر معمولا تفاوت هایی را نشان می دهد و حداقل آن 65/1 میلیمتر بوده و با افزایش اندازه تخم ها قطر پوسته افزایش می یابد و سنگین تر می شود. وظیفه پوسته تخم عبارت است از : حفاظت محتویات از ضربات مکانیکی، ایجاد سد فیزیکی پوسته تخم چلوگیری از نفوذ عوامل میکروبی به محتویات تخم و ایجاد غشاء واسطه که میزان عبور آب، اکسیژن و دی اکسید کربن به داخل و خارج تخم را تعیین می کند. هر چند پوسته از خارج بسیار محکم تر و متراکم است اما شکستن آن از داخل آسان می باشد که امکان خروج را هنگام تفریح تسهیل می کند. دو غشا پوسته، آلبومین را نگه می دارند. لایه خارجی ضخیم تر بوده و منافذ بیشتری نسبت به لایه داخلی دارد. با تبخیر آب و جایگزینی هوا بین این دو لایه اتاق هوایی تشکیل می گردد.

اهمیت ذخیره سازی تخم های شتر مرغ در صنعت پرورش شتر مرغ را نمی توان نادیده گرفت. لازم است که در فصل طبیعی تخم گذاری، تخم شتر مرغ ها از ابتدا تا اوج فصل تخم گذاری برای تکمیل ظرفیت دستگاه جوجه کشی ذخیره سازی شود.

در محیط وحشی، اغلب تعداد تخم ها در داخل یک کلاچ (تعداد تخمی که برای یک بار جوجه درآوری گذاشته می شود) 10 و یا 12 تخم می باشد. این به این معنی است که اولین تخم گذاشته شده و کلاچ مربوط به 18 تا 22 روز قبل بوده و قبل از آن جوجه کشی در ان آغاز شده است. در یک محیط پرورشی، برداشتن تخم ها به این معنی است که فصل تخ گذاری برای چندین ماه می باشد. بدین صورت که تولید تخم در گله در اوایل و اواخر فصل پایین بوده و اوج تولید در اواسط فصل تخمگذاری دیده می شود.اغلب این مورد باعث می شود تا قبل از قرار دادن تخم ها در دستگاه  جوجه کشی آنها را ذخیره سازی کنند. در شروع و پایان فصل، ممکن است حتی ذخیره سازی بیشتری برای اطمینان از تعداد  کافی انجام شود.

تحقیقات در مورد اثرات ذخیره سازی قبل از جوجه کشی محدود می باشد و بیشتر عملیات تجاری در ارتباط با ذخیره سازی از صنعت طیور مشتق شده است (به دست آمده است). با توجه به این که اختلاف معنی داری در میزان مرگ و میر پایین تر در تخم هایی که در غروب جمع آوری شده اند در مقایسه با انهایی که در صبح جمع آوری شده اند، وجود داشت. بنابراین تایید در این موضوع تخم شتر مرغ ها باید به سرعت پس از تخم گذاری برای به حداقل رساندن آلودگی میکروبی و سایر عواملی که موجب کاهش کیفیت تخم می شوند، جمع آوری شوند. وضعیت تخم (یعنی کیسه هوایی در بالا یا پایین باشد و یا این که به صورت افقی) هیچ گونه تاثیری بر روی مرگ و میر جنینی در تخم های شتر مرغ ذخیره شذه برای 6 روز ندارد.

تخم شتر مرغ که در درجه حرارت 20 تا 23 درجه سانتی گراد تا 14 روز ذخیره سازی شده بودند، کاهش اندکی در قابلیت زنده ماندن را نشان دادند، در حالی که دوره های طولانی تر ذخیره سازی باعث کاهش قابل توجهی در قابلیت جوجه درآوری داشت. در یک دسته از تخم های شتر مرغ هلند، Deeming 19966 نشان داد که با افزایش دوره ذخیره سازی (شرایط دقیق شناخته شده نیست، زیرا تخم ها به وسیله منابع تجاری فراهم شده اند،. قابلیت جوجه درآوری تخم ها در حدود 60 درصد در 9 تا 10 روزگی کاهش می یابد؛ در تخم هایی که تا 17 روز در صفر درجه سانتی گراد ذخیره شده بودند. Deeming 1996 نشان داد که برای 12 تا 14 روز ذخیره سازی تنها 50% از تخم های بارور هچ شدند که میزان مرگ و میر اولیه (1 تا 7 روزگی) خیلی بیشتر از مرگ و میر انتهایی می باشد. Wilson  و همکاران نشان دادند که کاهش مشابهی در قابلیت جوجه درآوری در دو دسته از تخم هایی که برای دوره های زمانی مختلف ذخیره سازی شده اند، با افزایش دوره ذخیره سازی موجب افزایش در سن جنین های مرده می شود.

در فلسطین اشغالی ذخیره تخم ها در 15 تا 16 درجه سانتی گراد برای دوره های 1 تا 7 روزه نشان داد که قابلیت جوجه درآوری تخم های بارور 4 % برای تخم های ذخیره شده برای 1 یا 6 تا 7 روز گاهش یافت. این کاهش در قابلیت جوجه درآوری با افزایش مرگ و میر اولیه در ارتباط است. شاید دوره ذخیره سازی تنها 3 تا 4 روزه برای تخم های شتر مرغ سودمند باشد. در مقابل، قابلیت جوجه درآوری تخم هایی که در درجه حرارت اتاق ( میانگین 20 درجه سانتی گراد) برای 7 رز ذخیره سازی شده اند، کاهش معنی داری با طول ذخیره سازی مشاهده نشد. درجه حرارت ذخیره سازی یک عامل کلیدی در تعیین قابلیت زنده ماندن جنین می باشد. میزان مرگ و میر جنینی در زمان ذخیه رسازی در درجه حرارت 17 درجه سانتی گراد نسبت به 25 درجه سانتی گراد پایین تر بود، هر چند درجه حرارت محیط ذخیره سازی در 12 ساعت قبل از جوجه کشی تاثیری بر میزان مرگ و میر ندارد. همچنین درجه حرارت ذخیره یازی بر اندازه بلاستودرم (پوست رویانی) پس از 7 روز ذخیره سازی تاثیر می گذارد و با دو برابر شدن قطر با هر درجه افزایش در درجه حرارت ذخیره سازی از 25 تا 27 درجه سانتی گراد همراه است.

به نظر می رسد حرارت دادن تخم های شتر مرغ قبل از ذخیره سازی اثرات سودمندی داشته باشد. حرارت دادن تا 36 درجه سانتی گراد برای 4 ساعت برای کم تر از 6 روز ذخیره سازی در 17 درجه سانتی گراد موجب افزایش قابلیت جوجه درآوری به میزان توجهی در حدود 8 درصد و کاهش معنی داری در درصد مرگ در اواخر دوره جوجه کشی می شود. در مقابل حرارت دادن تخم های ذخیره شده در 25 درجه سانتی گراد برای 16 ساعت قبل از انتقال به دستگاه جوجه کشی اثرات معنی داری بر قابلیت جوجه درآوری نداشت.